“Als je alleen aan jezelf denkt gaat de wereld kapot”

“Als je alleen aan jezelf denkt gaat de wereld kapot”

WESTZAAN – Burgemeester Jan Hamming en echtgenote Roya waren dit jaar tijdens dodenherdenking aanwezig in de Zuidervermaning te Westzaan. De speech die hij uitsprak hebben wij hieronder overgenomen.

“Als je alleen aan jezelf denkt gaat de wereld kapot” Dit zei de joodse Karel Fonteijn na de oorlog in de Zaanse documentairereeks “Monumenten Spreken”.

Karel Fonteijn had tijdens de Tweede Wereld Oorlog ondergedoken gezeten. Hij vond een plek bij Tieke Jansma, een jonge vrouw die als juf werkte op basisschool Gortershoek in Zaandijk. Juf Tieke dacht niet alleen aan zichzelf. Zij stelde haar eigen leven in de waagschaal om anderen te helpen.

De afstand met de Tweede Wereldoorlog groeit. Met het verstrijken van de jaren is er een risico dat de verschrikkingen van de holocaust meer en meer uit beeld raken. Het is alsof we elk jaar een stap verder weg zetten van een duistere plek die we het liefst willen vergeten. En dat terwijl we juist moeten blijven herinneren. Een samenleving die de geschiedenis verdringt en vergeet, loopt gevaar. Juist door naar onze geschiedenis te kijken, kunnen we leren van onze fouten.

Daarvoor is nieuwsgierigheid nodig. Nieuwsgierigheid is een eigenschap die de wereld mooier en eerlijker maakt. Door nieuwsgierig te zijn word je begripvoller, rijker, wijzer. Je verruimt je blik.

Nieuwsgierigheid naar de ander is cruciaal als we een gemeenschap willen zijn waar iedereen zich thuis voelt. Waar iedereen erbij hoort en welkom is. Nieuwsgierig zijn is het bindmiddel tussen groepen, tussen mensen.

En ook tussen heden en verleden.

Tieke Jansma was 28 jaar toen ze begon als juf op basisschool Gortershoek in Zaandijk. De Zaanse Free Ratelband was één van haar leerlingen. Zij herinnert zich juf Tieke ruim een halve eeuw later nog goed. “Het was een fantastisch vrouw, ze was echt lief voor ons”, gaf Free aan. “Ze zorgde ervoor dat wij een goede tijd hadden op school.”

Wat de leerlingen niet wisten was dat juf Tieke in haar eigen huis in Amsterdam Joodse onderduikers opving.

Tieke Jansma pleegde geen aanslagen namens het verzet. Ze heeft geen nazi neergeschoten. Maar ze redde wel het leven van tientallen joden door ze een thuis te bieden. Door om te kijken naar een ander.

Eind 1944 verborg ze in haar woning 8 joden. Een van hen was de toen 17-jarige Karel Fontijn. Hij was daar niet alleen. Bij juf Tieke verbleven toen zeven andere onderduikers:

Selma Wackers-Schwarz, Doris en Erna Berliner, Davina van Rijn, Norbert Klein, kleuterjuf Esther Helena Knap en de uit Duitsland gevluchte Heinz Silbermann.

Alle acht haar laatste onderduikers overleefden de oorlog. Tieke zelf overleefde de oorlog niet.

Karel Fontijn vertelt daar na de oorlog over: “Eind 1944 was er een tekort aan voedsel en een van de onderduikers ging de straat op, op zoek naar voedsel. Zij wist wat paling te krijgen en ook Tieke nam een stuk. Ze was vegetariër maar de honger zorgde ervoor dat ze een stuk vis at. Later bleek dat de paling niet goed was en ze werd ziek. Ze kreeg tyfus. Tieke overleed uiteindelijk op 12 januari 1945 op 31-jarige leeftijd.

Karel Fontijn is Tieke eeuwig dankbaar. “Als je alleen aan jezelf denkt gaat de wereld kapot”.

Vrijheid is broos

Het zijn deze verhalen die de oorlog levend houden. Het levend houden van de verhalen is nodig. Het is nodig om deze verhalen nooit te vergeten omdat onze vrede en vrijheid nog steeds broos is. Dat zien we vandaag de dag op ons eigen continent.

Steeds vaker staan mensen tegenover elkaar. Mensen die leven in armoede voelen zich buiten spel staan. Ze worden niet gezien. Mensen met veel bezit bouwen hoge hekken rond hun gemeenschappen. Ze voelen zich bedreigd. Mensen voelen zich gediscrimineerd door een ander die zegt aan een traditie vast te houden. Mensen die zich beperkt voelen in hun voortbestaan verzetten zich met hand en tand tegen beslissingen van de overheid en gaan hier soms grenzen van de rechtstaat over. Mensen zonder huis zetten zich af tegen mensen die huis en haard hebben verlaten om een veilig heenkomen te zoeken.

Wat hier steeds terugkomt is wederzijds onbegrip. En dat terwijl we ook open kunnen staan voor het perspectief van een ander. Wat minder ik en wat meer wij.

Het afgelopen jaar zijn in Zaanstad honderden vluchtelingen uit Oekraïne opgevangen. In de ogen van die mensen zie je het verdriet van de oorlog. Mensen zijn totaal ontheemd omdat de grond onder hun voeten is verdwenen. Zaankanters laten met kleine daden zien dat ze naast deze slachtoffers staan. Zij zijn nieuwsgierig en denken aan meer dan alleen zichzelf.

Dit is prachtig om te zien omdat we leven in een tijd waar verdraagzaamheid onder druk staat. Als we een gemeenschap willen zijn waar iedereen zich thuis voelt moeten we nieuwsgierig zijn. Nieuwsgierig zijn is het bindmiddel tussen groepen, tussen mensen. Tussen heden en verleden.

Graag sluit ik af met de woorden van Karel Fonteijn, Joodse overlever van de holocaust:

“Als je alleen aan jezelf denkt gaat de wereld kapot”.

Monumenten Spreken

Burgemeester Hamming noemt in zijn speech de uitstekende documentairereeks Monumenten Spreken. In die reeks worden de verhalen bij de oorlogsmonumenten in Zaanstad verteld door ooggetuigen. De documentaire over Tieke Jansma is hieronder te zien. Alle documentaires zijn te bekijken op het YouTube-kanaal. https://www.youtube.com/@monumentenspreken3902/videos

Bron tekst en foto’s: Facebookpagina Jan Hamming

Reageer

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *