ZAANSTAD – Op het terrein van de voormalige fabriek Brokking in Wormerveer moet over enige tijd nieuwe woningen worden gebouwd. De bewoners zijn over de plannen geïnformeerd in de maand juli. De fractie van ROSA is geschrokken van de beoogde nieuwbouw. Een gevoel dat de fractie deelt met de bewoners die de avond bezochten. De voorgenomen ontwikkelingen zijn reden voor artikel 51 vragen.

De reacties zijn divers op de plannen. Bewoners vinden de plannen niet stroken met eerdere plannen, of vinden de voorgenomen hoogbouw op de plek van het iconische industriepand De Pijl (10 woonlagen) te hoog (6 woonlagen zou het maximaal worden). De presentatie van het ontwerp noemt een van de bewoners weinig respectvol naar de huidige bewoners. De raadsfractie van ROSA is het met die kritiek eens en voegt er aan toe dat de vormgeving van de atelierwoning een belediging is voor de liefhebbers van het Zaans industrieel erfgoed. Zelfs als een architectonisch grapje verdient het geen waardering.

De projectontwikkelaar meldt op de eigen website dat de plannen in samenspraak met de gemeente Zaanstad zijn ontwikkeld. “Dat kan, gezien de eerder gemaakte afspraken met en dure beloftes aan de raad, alleen maar een vergissing zijn”, schrijft ROSA in de toelichting bij de vragen.

Wat blijft er over van het tweede leven van deze Zaanse icoon? Was er rond 2014 sprake van de realisatie van 60 woningen een jaar later stelde B&W dat er zo’n 145 woningen zouden komen. Er werden toen ook ‘heldere uitgangspunten’ aangegeven. Zo zou De Pijl (voormalige veekoekenfabriek uit 1930) behouden blijven. Ten aanzien van de polder ten noorden van Brokking zou open blijven, maar uitsluitend zolang de zuidzijde van het complex Brokking genoeg mogelijkheden biedt voor de realisatie van de plannen. De bebouwing van het buitendijks land is gekoppeld aan de herontwikkeling van De Pijl.

Rookgordijn

ROSA was het wel eens met die plannen, gelet op hun uitspraak dat de ‘impressies die dit plan verbeelden, zeker in vergelijking met wat nu voorligt, adembenemend’ zijn. Tevredenheid was er ook over het behoud van de cultuurhistorische waarden. Nu in 2024 vraagt ROSA zich af ‘hoezeer de plannen en de mooie schetsen een rookgordijn zijn geweest.’

Dat is bepaald geen cri de coeur. De toenmalige projectontwikkelaar schreef in 2016 een prijsvraag uit voor volledige nieuwbouw. Architectenbureaus gaan met die vrijheid aan de slag. Leidend tot het ontwerp van SeARCH. Deze ontwikkeling gaat volledig voorbij aan de stelling van de toenmalige wethouder Straat die in 2016 in een memo stelt dat ‘…uitgangspunt voor ontwikkeling is een hergebruik van de bestaande fabriek…’. Sterker: ‘De verschijningsvorm van De Pijl zal daarbij steeds als verschijningsvorm dienen.’

De Pijl moet terugkeren in het ontwerp

Op 14 juli 2016 keurt de raad het stedenbouwkundig plan goed. In een unaniem aangenomen amendement van ROSA  wordt expliciet gesteld dat als er sloop en nieuwbouw moet plaatsvinden, dit moet gebeuren op een manier dat vorm en uitstraling van De Pijl terugkeren in het ontwerp. Als de plannen wijzigen moet het college terugkomen  bij de raad. De verslagen die het college van tijd tot tijd aan de raad stuurt ‘laten zich lezen als het verslag van een ondergang’.

De eerste deelgebieden (ten zuiden van De Pijl) worden rap gerealiseerd. De Tuinen, dat op het buitendijks land aan de noordkant, wordt gebouwd moet het geld opleveren voor de renovatie van De Pijl. Met het fabriekspand gebeurt niets.

Bewust aan lot overgelaten

Dan komt de uitspraak van de bestuursrechter over de PAS-regeling (Programma Aanpak Stikstof). Veel nieuwbouwplannen komen stil te liggen, zo ook de ontwikkeling van het fabrieksgebouw. Stormschade in 2020, leidt tot verwijdering van het dak, een aantal verdiepingsvloeren en muren tot op de vijfde verdieping. Het pand wordt niet beschermd tegen de invloed van weer en wind en herstel van de stormschade wordt niet uitgevoerd.

Volgens ROSA kan de ‘…conclusie niet anders luiden dan dat het gebouw bewust aan zijn lot is overgelaten.’ Zaanstad mag dan als prioriteit hebben gesteld dat het fabriekspand behouden moet blijven, ‘de daden (en vooral het uitblijven daarvan) van de opeenvolgende ontwikkelaars vertellen helaas een ander verhaal’, stelt de fractie.

In 2022 schrijft B&W in een raadsinformatiebrief dat uit onderzoek blijkt dat De Pijl niet te behouden is. Cultuurhistorie blijft wel leidend in de herbouw. Uit de schetsen die in de brief worden meegestuurd, blijkt dat de hoofdvorm van de nieuwbouw nog altijd trouw blijft aan het silhouet van De Pijl. De bouwhoogte is ook niet 10 verdiepingen.

Nu, twee jaar later, is er bijna niets over van het iconische uiterlijk van de fabriek uit 1930 in het ontwerp dat op 8 juli aan de omwonenden werd gepresenteerd.

Beloftes en harde verzekeringen

De fractie heeft vragen gesteld aan B&W. Zo wil ROSA weten of het college de mening deelt dat in de afgelopen 10 jaar meermalen beloftes aan de raad zijn gedaan, alsmede harde verzekeringen zijn gegeven, dat de cultuurhistorische waarden van in ieder geval gebouw De Pijl behouden zouden blijven bij nieuwe ontwikkelingen op het terrein. De ontwikkelaar zou in samenspraak met Zaanstad tot dit ontwerp gekomen zijn. Dat lijkt in strijd met de beloftes. ROSA vraagt het college of het bereid is de beloftes en verzekeringen bij de ontwikkelaar af te dwingen.

De fractie wil eigenlijk een heroverweging van de ontwikkeling vanwege de historische afspraken en toezeggingen en wil weten of het college daartoe bereid is.

Ontwikkeling

Bronnen: Vragen ROSA. Grafisch materiaal, Gemeente Zaanstad