ZAANSTAD – Is het wel goed toeven voor een burgemeester in onze gemeente? Na 50 jaar zou je bijna denken van niet. Uit de droge cijfers blijkt dat Zaanstad (Hamming meegerekend) 14 burgemeesters heeft versleten. Niet helemaal een eerlijk cijfer, want in deze reeks van bestuurders waren er maar liefst 6 waarnemend. Maar toch, het geeft een beeld van een onrustige bestuurscultuur. Minister Johan Remkes van Binnenlandse Zaken kon het niet nalaten om bij het nogal plotse vertrek van Henry Meijdam (VVD) eind 2005 (al na 8 maanden!) te verkondigen dat de ‘bestuurscultuur in Zaanstad door en door verrot is’. Geen reclame voor een gemeente, al helemaal niet wervend voor bestuurders die de kar willen trekken in het Zaanse.

Er was in de jaren voorafgaand aan het vertrek van Meijdam bestuurlijk gezien ook wel het nodige gebeurd. Het gedonder begon eigenlijk op het moment dat Hans Ouwerkerk (opvolger van de langst zittende burgemeester Arie Lems) vertrok. Hij had vol overtuiging voor Zaanstad gekozen en de raad zag in hem ook een goeie opvolger van Lems. Ouwerkerk had haar op zijn tanden. In zijn tijd als burgemeester van Lekkerkerk werd hij geconfronteerd met een gifschandaal in een nieuwbouwwijk. Dankzij Ouwerkerk kwam er een kleine 200 miljoen gulden beschikbaar om de hele (…) wijk te saneren. Zo’n daadkrachtig bestuurder was welkom in Zaanstad.

Hij stond aan het Zaanse roer tot in de stad Groningen de burgemeestersfunctie vrij viel. Was dat even een buitenkansje. Er gaat nu eenmaal niets boven Groningen. Zaanstad ook niet. Of misschien wel helemaal niet, want in de wandelgangen hoorden we van Hans Ouwerkerk wel eens nukkige reacties op de gang van zaken in onze stad. In nog geen twee jaar had hij het wel bekeken en de stad Groningen kwam als geroepen. Erg veel waardering voor het snelle vertrek naar het hoge noorden was er niet, gelet op het feit dat een burgemeestersperiode zes jaar duurt.

Rot

Het duurde even voordat er een opvolger was voor Ouwerkerk. Hannie Bruinsma-Kleijwegt werd in 1992 benoemd. Ze kwam uit Friesland. Een bijzonder ervaren bestuurder. Voor ze in Zaanstad aan de slag ging was ze 10 jaar gedeputeerde in de provincie Friesland. Wat een verademing om een vrouw als burgemeester te krijgen in deze stad. Ze was geen makkelijke tante. In haar bestuurlijke stijl bleek ze vrij rechtlijnig. Die stijl zou niet elke Zaankanter waarderen heet het. Meer waarschijnlijk is dat ambtenaren, wethouders en raadsleden wat moeite hadden met haar stijl. Al snel kreeg ze de bijnaam ‘Juffrouw Ooievaar’. Eigenlijk deed Bruinsma-Kleijwegt het helemaal zo slecht nog niet. Vijf jaar hield ze het uit. Toen liep het op een bizarre manier uit de rails. In een informeel gesprek met een journalist zou ze hebben gezegd dat de vertrekkende korpschef Van Es er ‘geen hout van kan’. Geen handige mededeling. Het bericht bereikte De Volkskrant en de publicatie luidde het einde van het burgemeesterschap in. Journalistiek gezien kan je je afvragen of de journalist die een dergelijk bericht uit een informeel gesprek publiceert de ethische code kraakt. Je bericht als journalist niet uit informeel gewisselde informatie. Als je dat toch doet, mag die actie betiteld worden als een luizenstreek, een actie die een ander doel heeft. Het is een hardnekkig gerucht dat het Volkskrant-artikel een aantal bestuurders wel goed uitkwam om Bruinsma-Kleijwegt de wacht aan te zeggen. Juffrouw Ooievaar vloog terug naar haar geboortegrond.

[Hannie Bruinsma-Kleijwegt overleed op 21 februari 2021, ze was 84 jaar.]

Na een kort waarnemend burgemeesterschap van Theo Quené besloot de gemeenteraad Ruud Vreeman in 1997 voor te dragen. Met Vreeman brak een rustigere bestuurlijke periode aan. Hij is een bestuurder die weet hoe hij zich moet verstaan met zijn wethouders, de raad en de buitenwacht. De match tussen Vreeman en Zaanstad was perfect. In zijn bestuurlijke periode zijn grote stappen gezet richting het omvormen van het centrum van Zaandam (Inverdan). Hij danste op het veen. Iets langer dan één periode bleef hij burgemeester en vertrok toen naar Tilburg, een nieuwe uitdaging.

Rotter

Helemaal in lijn met het idee dat de Zaan rood is, althans politiek gezien, kwam Hans Kombrink waarnemen voor een half jaartje en toen was het de beurt aan Henry Meijdam. Op zijn zachtst gezegd een trendbreuk, want de gemeenteraad koos ineens voor een VVD-burgemeester. Zonder twijfel op grond van zijn grote bestuurlijke kwaliteiten. Zo was Meijdam in de provincie Noord-Holland gedeputeerde. Hij ging over de financiën, ruimtelijke ordening en milieu. Hij was onder meer belast met de regelgeving rond de luchthaven Schiphol. Als het aan Meijdam had gelegen was recreatiegebied ’t Twiske gebruikt voor woningbouw. Hij vond dat gebied maar niks en onbenut. Dat bleek bij een werkbezoek aan het recreatiegebied met een commissie van Provinciale Staten. In elk geval was die visie niet geland bij de gemeenteraad, anders hadden een aantal raadsleden nog eens nagedacht over de geschiktheid van Meijdam om burgemeester van Zaanstad te worden, met al die natuurgebieden waartussen de gemeente is gelegen.

Maar hij werd het en het was van zeer korte duur. Henry werd namelijk smoor verliefd op de gemeentesecretaris Maria Overmars en het was wederzijds. Dit kan niet vonden wethouders en raadsleden. Deze relatie was onverenigbaar met het gemeentelijk belang. Met het zelfgekozen vertrek van Overmars uit de ambtelijke dienst leek het probleem opgelost. Meijdam gaf echter kort na het vertrek van zijn grote liefde de pijp aan Maarten. Niet helemaal duidelijk is waarom, want nodig was het niet. Maar waarschijnlijk had hij zo de smoor in van al het gedoe dat hij het tijd vond voor wat anders. Dat was in september 2005 een paar maanden voor zijn huwelijk met Maria. Hij was dus niet de enige die de pest in had, want de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken Johan Remkes (VVD) verzuchtte dat ‘de bestuurscultuur in Zaanstad door en door verrot is’. Was deze gang van zaken al behoorlijk ernstig, het kon nog erger.

Rotst

De gemeenteraad ging rap op zoek naar een nieuwe burgemeesterskandidaat. Jan Mans nam intussen het burgermeesterschap waar. Je zou verwachten dat na de weinig vleiende uitspraak van de minister van Binnenlandse Zaken het in bestuurlijk Nederland aan animo ontbrak om in de grootste Zaangemeente aan de slag te gaan. Nou dat viel nog reuze mee. Want de burgemeester van Enkhuizen wilde na twee jaar wel wisselen met Zaanstad, een soort Ouwerkerkje eigenlijk. Jan Baas werd door de gemeenteraad voorgedragen. Online nieuwsmedium Zaanstreek Aktueel ging naar Enkhuizen om Baas te vragen wat hem bezielde om die mooie stad te verlaten. Want eigenlijk had hij het ongelooflijk naar zijn zin in de IJsselmeerstad: “Met pijn in mijn hart ga ik hier weg, dat kan ik u verzekeren. Enkhuizen is de parel aan het IJsselmeer, ik noem het ook wel het Maastricht van Noord-Holland. Al die gezellige terrasjes, je kunt hier geweldig culinair vertoeven, 1,2 miljoen toeristen bezoeken ons elk jaar, noem maar op. Daaraan heb ik mijn hart best wel verpand. Het kost me moeite om te gaan.” Niet zomaar een uitspraak voor de bühne. Baas had namelijk grond gekocht in Enkhuizen om een huis te bouwen. Eigenlijk was hij dus van plan om nog jaren in deze stad burgemeester te blijven. “Alleen, soms komen er dingen langs waartegen je geen nee kunt zeggen. Opeens kwam de Zaanstadse burgemeestersfunctie vrij en dat is zo’n mooie functie. Natuurlijk heb ik wel geaarzeld. Zo vroeg ik me af:  kan ik wel weg”? Gaat het hier in Enkhuizen wel goed? Dat is het geval. Er waren wel financiële en organisatorische problemen, maar die zijn redelijk opgelost. Na overleg met het thuisfront vond ik het wel verantwoord om op de Zaanse post te solliciteren.”

Dat leek dus goed te gaan, al kwam er al vrij snel een kink in de kabel. Leny Vissers-Koopman van de Zaanse Onafhankelijke Groepering (ZOG) klapte uit de school dat Baas niet eerste maar tweede keus was. Waarom de gemeenteraad niet voor de nummer 1 op de voordracht is gegaan is tot op heden onduidelijk. Dat lijkt dus wel een goed bewaard geheim. De oprisping van de ZOG-fractievoorzitter kwam haar op een berisping te staan. Herrie ontstond er pas echt toen de ZOG een brief stuurde aan de Commissaris van de Koningin, Harry Borghouts. Zaanstreek Aktueel berichtte hier in 2006 over: “Baas zou, volgens aanhoudende geruchten op Wieringen, bij de bouw van de (…zijn…) burgemeesterwoning niet volgens de gangbare ruimtelijke ordeningsprocedures hebben gehandeld. De ZOG-fractievoorzitter vraagt aan Borghouts of hij van deze geruchten op de hoogte was en waarom hij de Zaanstadse vertrouwenscommissie daarvan niet op de hoogte heeft gesteld. De ZOG moet echter weten dat de Commissaris van de Koningin op de hoogte was, dat ‘de zaak’ door hem is onderzocht en dat hij er géén aanleiding in zag om bestuurlijke maatregelen te treffen.” Zaanstreek Aktueel citeerde hier een boze Erik Schaap, van ROSA. Die de hele actie van de ZOG betitelde als: ‘actie-Beschadig Baas’. Daar leek het wel op, want iemand uit Wieringen stuurde bouwtekeningen naar de SP-fractie, die op haar beurt weer contact had met de Statenfractie van de SP. Dat leidde weer tot een geheime brief aan Harry Borghouts. Dat ontdekte Leny Vissers-Koopman en toen was het oorlog in de gemeenteraad.

Weer stond Zaanstad er gekleurd op. Harry Borghouts liet een integriteitsonderzoek uitvoeren. Jan Baas kwam er ongeschonden uit. Er was geen sprake van dat hij niet integer zou hebben gehandeld bij de bouw van de woning. Het onderzoek werd uitgevoerd door de VROM-inspectie. “Het onderzoek […Bouwen op Wieringen…] heeft niet aangetoond dat er bij de bouwvergunningverlening sprake is geweest van bewuste bevoorrechting”. De Commissaris van de Koningin vindt dat de belangrijkste conclusie, zoals hij ook … aan de raadsleden heeft verwoord. Hij verwacht dat met het rapport van de VROM-inspectie de discussie over de integriteit van Jan Baas kan worden afgesloten.

Daar mee is de kous af? Baas kon rustig voorgedragen worden als de nieuwe burgemeester. Niet dus! Raadsleden stelden te vrezen dat de hele kwestie nog jarenlang zou doorzingen in Zaanstad. Daarom werd besloten om Jan Baas van de voordracht te halen. Met andere woorden, de gemeenteraad van Zaanstad besloot dat Jan Baas geen burgemeester kon worden van onze gemeente. Jan Baas stelde het “wrang te vinden dat een hetze is ontstaan tegen hem en was verbijsterd over de loop van de discussie in de gemeenteraad van Zaanstad.”

Baas bleef tot 2017 burgemeester in Enkhuizen.

Rust

Na schokkende ontwikkelingen in bestuurlijke Zaanstad kwam er een relatieve periode van rust met waarnemend burgemeesters Jan Mans, Tonny Vondervoort en Wim Dijkstra. Na dit drietal trad Geke Faber aan als burgemeester. Zij zou tot aan haar pensioen burgemeester van Zaanstad blijven. Een periode van ruim 9 jaar en daarmee een van de langst zittende burgemeesters van de 50 jaar oude gemeente.

Audio

Hieronder kun je een interview beluisteren met Jan Baas, opgenomen toen net bekend was dat hij voorgedragen werd als burgemeester van Zaanstad (interview door Dré Prijs voor Zaanstreek Aktueel 13 juli 2006):

Video

Op 1 maart 1997 werd Ruud Vreeman (PvdA) benoemd tot burgemeester van de gemeente Zaanstad. Op het moment dat de benoeming van het Tweede Kamerlid bekend werd gemaakt was hij aanwezig op een congres in Utrecht. Vanuit Haarlem, waar RegioTV NoordWest haar studio’s had, togen verslaggever Dré Prijs en cameraman Martijn Steenhuijsen naar Utrecht om de Zaanse primeur te scoren voor de editie Zaanstreek. Vreeman bleef tot en met 28 juni 2004 in Zaanstad om daarna burgemeester te worden in Tilburg. RegioTV NoordWest was een initiatief van Holland Advertising Nieuwe Media uit Den Helder. Er werd TV gemaakt in een kanaal van Kabelkrant NieuwsTV in drie regio’s.

Audio

Burgemeester Geke Faber kondigde op 1 maart 2016 aan dat ze in oktober van dat jaar ging stoppen als burgemeester. Zaanradioverslaggever Dré Prijs belde haar op voor een toelichting.

Bronnen: Zaanstreek Aktueel (Archief), Wiki (burgemeesterslijst), Archief Dré Prijs Mediaproducties, Beeld Archief Noord-Holland